Teknik Analiz: Kökenleri Hakkında Her Şey
Teknik Analiz, bir hisse senedi veya varlığın fiyat ve hacim değişikliklerini grafik olarak inceleyen ve kaydeden, tekrar eden ve öngörücü nitelikteki kalıpları ve fenomenleri değerlendirmek amacıyla kullanılan bir disiplindir.
Teknik analizin kökenleri, 17. yüzyıl Japonya'sında, Osaka'daki pirinç vadeli işlem piyasalarına dayanır. Japonya'da bir yüzyıl süren iç savaşlardan sonra, daimyo adı verilen feodal beyler arasındaki çatışmalar, General Tokugawa'nın 1600 yılında Sekigahara Savaşı'nda zafer kazanmasıyla sona erdi ve Japonya'nın birleşme süreci başladı. Şogun olarak atanan Tokugawa, sadakatlerini garantilemek için siyasi-askeri elitleri ve ailelerini Edo'da (bugünkü Tokyo) bir araya getirerek gücünü pekiştirdi ve bağlılıklarını sağlama aldı.
O dönemde daimyoların ana gelir kaynağı, köylülerin işlediği topraklardan toplanan pirinçti. Ancak pirinci Edo'ya taşımak mümkün olmadığından, bu ürün Osaka limanında depolanıyordu. Edo'da birbirine yakın yaşayan daimyolar, prestij yarışına girerek lüks ve gösterişli harcamalara yöneldiler. Bu yaşam tarzını sürdürebilmek için depolanan pirinci satıyor, hatta gelecekteki hasatları bile satıyorlardı. Bu “gelecek pirinç” için depolar, “boş pirinç” olarak bilinen sözleşmeler çıkarmaya başladı. Bu sözleşmeler ikincil bir piyasada alınıp satılarak dünyanın ilk vadeli işlem piyasalarından birini oluşturdu.
Bu piyasanın en dikkat çekici tüccarı, 18. yüzyılın başlarında faaliyet gösteren Munehisa Homma'ydı. Homma'ya göre, piyasalar yatırımcıların psikolojisinden büyük ölçüde etkileniyordu ve bazen bir hasadın gerçek değerinden farklı bir algı oluşuyordu. Altın Kaynak adlı kitabında, günümüzde hala geçerli olan ve özellikle Batı'daki birçok tüccarın “karşıt görüş” olarak bildiği pratik fikirler sunuyordu:
“Pirinç fiyatı yükselmeye başladığında, her yerden aynı anda emirler gelir ve kısa sürede Osaka piyasası da bu gösteriye katılır. Depolanan pirinç için bile emirler verildiğinde fiyat daha hızlı yükselir ve bir satın alma çılgınlığının yaşandığı açıkça görülür. Ancak herkes gibi alım emirleri vermek istediğinde, satış emirleri verenlerin tarafında olmak önemlidir. İnsanlar birleşip batıya doğru, yükselişe katılmak için kararlı bir şekilde koştuğunda, sen doğuya yönelmelisin; işte o zaman büyük fırsatlar keşfedeceksin.”
Steve Nison, Japon mum çubuklarının Batı'da yaygınlaşmasını sağlayan yatırımcı, *Beyond Candlesticks* adlı kitabında şu görüşü dile getiriyor:
“Çevirdiğim materyallerde, mum çubuğu grafikleri genellikle Homma’nın yaşadığı liman kenti Sakata’ya atıfla Sakata grafikleri olarak adlandırılıyor. Ancak yaptığım araştırmalara göre, Homma’nın mum çubuğu grafiklerini kullanmış olması pek olası değil. Bu grafiklerin Japonya’da Meiji döneminin ilk yıllarında (1800’lerin sonlarında) geliştirilmiş olması daha muhtemel.”
Önemle belirtmek gerekir ki, Homma mum çubuklarını kullanmamış olsa da, bu grafik temsil biçimi, fiyat kayıtlarının öngörü amaçlı kullanımıyla geçen yüzyılların deneyimine dayanan bir evrimin sonucudur.
Japon Mum Çubuklarının Devrimi
Fiyatların grafikle temsil edilmesi, teknik analizin evriminde belirleyici bir faktör olmuş ve Doğu ile Batı’daki yatırım yaklaşımları arasında net bir fark yaratmıştır. Batı’da yaygın olan geleneksel çubuk grafikler yalnızca açılış ve kapanış fiyatlarını gösterirken, Japon mum çubuğu grafikleri yatırımcıların psikolojisine dair daha kapsamlı bir bakış sunuyordu. Bu grafikler, sadece açılış ve kapanış fiyatlarını değil, aynı zamanda her seansın en yüksek ve en düşük fiyatlarını da sezgisel bir şekilde mum gövdesi ve fitilleriyle temsil ediyordu.
Batılı yatırımcılar, çubuk grafiklerin basitliğiyle sınırlı kalarak fiyat formasyonlarının incelenmesine odaklanmış bir yaklaşım geliştirirken, Japon yatırımcılar küçük mum gruplarını inceleyerek kararlar alıyorlardı. Ancak zamanla her iki yaklaşım da eşit derecede pratik hale geldi ve çoklu zaman dilimi analizi, hem Batılı hem de Japon yatırımcıların operasyonlarının bir parçası oldu.
Batı’da çoklu zaman dilimi yaklaşımının uygulayıcılarından biri, modern teknik analizin babası olarak kabul edilen Richard W. Schabacker’dir. Kısa ömrüne rağmen oldukça üretken bir eser bırakan Schabacker, 1932 yılında yayımlanan *Technical Analysis and Stock Market Profits* adlı kitabında piyasaları büyük hareketler (aylık), ara hareketler (haftalık) ve küçük hareketler (günlük) olarak sınıflandırmıştır. Japonya’da ise, Ichimoku Kinko Hyo göstergesinin yaratıcısı Goichi Hosoda, fiyat formasyonlarını kataloglayıp incelemeye adanmış hayatıyla, mum kalıplarının ötesine geçen bir yatırımcı olarak en iyi örneklerden birini sunar.
Zamanla, Batı’daki modern yatırım platformları, Japon mum çubuğu grafiklerinin yeniliklerini benimseyerek en yüksek, en düşük, açılış ve kapanış fiyatlarını tek bir formatta gösterme yeteneğini entegre etti.
20. yüzyılın başlarında, Batı’da grafik inceleyenler “chartist” olarak biliniyordu. Ancak günümüzde “Chartizm”, gazeteci ve yatırımcı Richard W. Schabacker (1899-1935) tarafından geliştirilen ve daha sonra Robert D. Edwards ile John Magee’nin 1948 yılında yayımladığı *Technical Analysis of Stock Trends* adlı kitapla popülerleşen klasik bir metodolojiyle ilişkilendirilmektedir.
Teknik Analizin Ortaya Çıkışına Dair Teori
İnsanlık tarihinin başlangıcından itibaren, insanlar çevrelerindeki fenomenleri anlamak veya bilgi aktarmak için bunları temsil etmeye çalışmıştır. Mağara çizimlerinden sembollere ve yazılı kayıtlara kadar, görsel temsil, dünyayı anlamlandırmada temel bir araç olmuştur. Şüphesiz, fiyat dalgalanmaları da analiz edilmeyi davet eden bir fenomendi.
İlk yatırımcılar, grafik temsiller aracılığıyla kaosta düzen bulmaya çalıştılar. Fiyat hareketlerini titizlikle kaydeden bu öncüler, muhtemelen şaşırtıcı bir keşifte bulundular: gelecekteki davranışları öngörüyor gibi görünen tekrar eden kalıplar. Bu keşif heyecan verici olmalıydı, çünkü çoğu durumda düşük görünen bir riskle önemli kazançlar elde etme vaadi sunuyordu.
Sonraki teknik analistlerin yaptığı gibi piyasaların psikolojisini anlamaya gerek duymadan, bu ilk yatırımcılar bu kalıplarda pratik bir avantaj buldular. Yeterli sayıda yatırımcı aynı kalıbı tanımlayıp buna göre hareket ettiğinde, bu kalıp daha sık gerçekleşme eğiliminde oldu ve geçerliliği güçlendi. Böylece, sezgisel bir gözlem olarak başlayan şey, yapılandırılmış bir pratiğe dönüştü ve bugün bildiğimiz Teknik Analiz’in temellerini attı: binlerce yatırımcının piyasa davranışını yorumlamak ve bilinçli kararlar almak için kullandığı bir disiplin.
İlginç Bir Bilgi
Borsa yatırımlarının fenomenini anlatan ilk eser, José de la Vega’nın 1688 yılında yazdığı "Confusión de Confusiones" adlı kitaptır ve o dönemde Avrupa’nın finans merkezi olan Amsterdam’da geçmektedir. Dönemin yatırım yöntemlerine dair ayrıntılı bir inceleme olmaktan ziyade, bu roman, okuyucuları hem eğlendirmeyi hem de spekülasyonun riskleri hakkında bilgilendirmeyi amaçlar.
Yazar, aynı zamanda, çağdaşlarının bile ötesine geçen süslü bir anlatım tarzı kullanır:
“Hisselerin sürekli hareketliliği, bu döngülere sık sık katılanların huzursuzluğunu kalıcı kılar; onları kulelerine hapsederken, kilitleri denize atarlar ki, zincirlerin açılacağına dair umut asla onlara gülümsemesin.”
Sonuçlar
Bazıları, teknik analizin tarihini ilginç ama günümüz pratiği için önemsiz bir hikâye olarak görebilir. Ancak tarih, piyasaların yalnızca rakamlardan ibaret olmadığını, insan psikolojisinin bir yansıması olduğunu gösterir. Teknik analiz, ezberlenmesi gereken bir hileler kataloğundan çok, bilinçli kararlar almak için psikolojik dinamikleri anlamaya davet eder.
Piyasaların tarihsel kalıplar tarafından şekillendirildiğini fark etmek, bize stratejik bir avantaj sağlar. 17. yüzyıl Japonyası’ndaki pirinç tüccarlarından modern analistlere kadar, geçmişteki yatırımcıların fiyatları ve duyguları nasıl yorumladığını inceleyerek piyasa hareketlerini daha yüksek doğrulukla tahmin edebiliriz. Bu bakış açısı, yalnızca operasyonlarımızı zenginleştirmekle kalmaz, aynı zamanda kolektif psikolojinin hâlâ baskın bir güç olduğu bir ortamda bizi daha bilinçli ve hazırlıklı yatırımcılar olarak konumlandırır.
Kaynaklar
Nison, S. (1994). *Beyond Candlesticks: New Japanese Charting Techniques Revealed*. New York, NY: John Wiley & Sons.
Schabacker, R. W. (1932). *Technical Analysis and Stock Market Profits*. New York, NY: B.C. Forbes Publishing.
Edwards, R. D., & Magee, J. (1948). *Technical Analysis of Stock Trends*. Springfield, MA: John Magee.
Rabassa, Y. (t.y.). *Japon Mum Çubuklarını Nasıl Ustalaşırım?* . YouTube.
